Кіріспе: Мектеп директоры ретінде 26 жылдан астам уақыт бойы оқушыларды университеттегі табыс жолына бағыттап келе жатып, мен жоғары білім беру жүйесінің қалай өзгергеніне куә болдым. Алдыңғы қатарлы университеттердің талаптарының үнемі артуы, цифрлық алаңдатушылықтар мен қатаң бәсекелестік дәуірінде оқушыларға түсетін қысым да айтарлықтай көбейді. Осындай жағдайда ата-аналар өз баласының академиялық жолында шешуші рөл атқарады — бұл тек үлгерімді бақылау емес, баланың тұтас тұлға ретінде дамуына қолдау көрсету дегенді білдіреді.
Бұл мақала – баласын университетке дайындау барысында олардың өнімді, үйлесімді әрі бәсекеге қабілетті болуына көмектескісі келетін ата-аналарға арналған жан-жақты нұсқаулық.
1. Өнімді оқу дағдыларын қалыптастыру: Сапа – саннан маңызды: Студенттер мен ата-аналардың арасында кең тараған жаңсақ пікірлердің бірі – көп уақытты кітап оқуға жұмсау тиімді оқу деген ой. Алайда, шын мәнінде, өнімділік – бұл уақыттың мөлшері емес, оның құрылымы мен мазмұны. Ата-аналар балаларын SMART қағидаты бойынша (нақты, өлшенетін, қолжетімді, маңызды және мерзімі анықталған) мақсат қою әдістерімен таныстыра отырып, оқу процесін жоспарлауға үйрете алады.
Сондай-ақ, белсенді оқыту әдістерін қолдану маңызды. Оларға материалды өз сөзімен қайталап айту, үйренгенін басқаға үйрету, флешкарттар мен интеллект-карталар сияқты көрнекі құралдарды пайдалану жатады. Зейінді сақтап, тиімділікке жетуге көмектесетін тәсілдердің бірі — Помодоро әдісі, яғни 25 минуттық шоғырланған жұмыс пен қысқа үзілістерден тұратын цикл.
Үйдегі оқуға арналған қолайлы орта да аса маңызды. Баланың назарын басқаға аудартпайтын арнайы оқу бұрышын ұйымдастырып, оқу мен демалыс уақыттарының арасын нақты шектеп берген жөн. Сонымен қатар, ата-аналардың өз өмірінде өзін-өзі тәртіпке келтіріп, уақытты тиімді басқаруы – бала үшін мықты үлгі бола алады.
2. Оқу мен өмір арасындағы тепе-теңдікті сақтау: Шаршау мен күйзеліс — академиялық жетістікке төнетін елеулі қауіп. Оқу мен демалыс арасында тепе-теңдік сақтай білетін оқушылар денсаулық жағынан да мықты, ал ұзақ мерзімді перспективада – әлдеқайда табысты болады. Ата-аналар бұл тепе-теңдікті қолдау үшін баласын үзіліс жасауға және дене белсенділігіне ынталандыруы тиіс. Мысалы, отбасылық серуендер, спортпен шұғылдану немесе тіпті үй жағдайындағы жеңіл йога баланың күшін қалпына келтіруге көмектеседі.
Ұйқы да аса маңызды. Жасөспірімдерге ми қызметі мен эмоциялық тұрақтылық үшін күніне 8–10 сағат ұйқы қажет. Сондықтан отбасында дұрыс ұйқы тәртібін сақтау – маңызды қағида.
Психикалық денсаулық әрдайым басымдықта болуы керек. Ата-аналар баламен ашық сөйлесіп, күйзеліс, қобалжу, мазасыздық сияқты сезімдер жайлы айтуға мүмкіндік беретін сенімді орта қалыптастыруы қажет. Шаршау белгілерін ерте танып, уақтылы қолдау көрсету маңызды. Балаға көмек сұрау — әлсіздік емес, керісінше, жауапкершілік пен ересектік белгісі екенін түсіндіріңіз.
Сонымен қатар, демалыс уақытына құрметпен қарау керек. Хобби, достармен араласу немесе отбасылық кештер — өмірдің маңызды әрі құнды бөліктері екенін бала да, ата-ана да түсінуі қажет. Өнімділік үнемі бірқалыпты болмайды — демалыс кезеңдері болашақтағы жетістіктерге қуат береді.
3. Әлеуметтік желілердің ықпалын басқару: Әлеуметтік желілер – байланыс пен ақпарат алмасудың тиімді құралы болғанымен, зейінді бөлуге, күйзеліске ұшыратуға және өз-өзіне деген сенімді төмендетуге себеп болуы мүмкін. Сондықтан отбасында саналы цифрлық шекаралар орнату маңызды. Мысалы, оқу кезінде, тамақтану барысында және отбасылық кездесулер кезінде гаджет қолдануға тыйым салу – зейінді арттырады. Сонымен қатар, экран уақытын шектейтін немесе алаңдататын сайттарды бұғаттайтын арнайы қосымшаларды қолдануға болады.
Сондай-ақ балаңызбен қандай контент тұтынатыны туралы ашық, бірақ қысымсыз сөйлесу өте маңызды. Оны білім беретін, шабыттандыратын аккаунттарға жазылуға ынталандырыңыз. Ақпаратты сыни тұрғыдан қабылдауды үйретіп, интернетте шынайылық пен ізеттілік құндылықтарын түсіндіріңіз.
Бүгінде университеттер мен жұмыс берушілер талапкерлердің цифрлық ізіне жиі назар аударады. Сондықтан балаңыздың әлеуметтік желідегі әрекеті — оның жеке бренді мен мінез-құлқының көрінісі екенін есте ұстаған жөн.
4. Қоғамдық өмірге қатысу арқылы қосымша дағдыларды дамыту: Университеттер тек жақсы оқитын ғана емес, көшбасшылық қабілеті бар және қоғамға белсенді қатысатын талапкерлерді жоғары бағалайды. Ата-аналар балаларының волонтерлік жобаларға, қайырымдылық шараларына және жергілікті іс-шараларға қатысуын қолдай алады. Мұндай әрекеттерге бүкіл отбасының қатысуы — өзара түсіністікті нығайтып, баланың уәжін арттырады.
Көшбасшылық пен ұйымдастырушылық қабілеттерді мектеп кеңестері, жастар ұйымдары немесе қызығушылық клубтары арқылы дамытуға болады. Бұған қоса, қосымша жұмыс, тағылымдама немесе жеке бастамалар — мысалы, блог жүргізу, әлеуметтік жоба бастау, қайырымдылық науқаның ұйымдастыру — баланың жауапкершілігін, креативтілігін және бастамашылдығын көрсетеді.
Сондай-ақ маңызды бағыттардың бірі — коммуникативтік дағдыларды дамыту. Дебаттарға қатысу, театр үйірмелері, БҰҰ Модельдері сынды іс-шаралар — шешендік қабілетті, сыни ойлауды және өзіне деген сенімділікті қалыптастырады. Мұндай қасиеттер университеттердің жоғары бағалайтын маңызды критерийлерінің қатарында.
5. Университетке түсуге қажетті қосымша білім мен дағдыларды игеру: Ең үздік жоғары оқу орындары тек үздік баға жинағандарды ғана емес, сонымен қатар қызығушылығы мол, жан-жақты дамыған тұлғаларды қабылдауға ұмтылады. Ата-аналар өз баласының дербес оқуға деген ынтасын қолдап, Coursera, edX, Khan Academy сияқты онлайн платформалар арқылы қосымша курстарды өтуге кеңес бере алады. Бұл ресурстар мектеп бағдарламасынан тыс тақырыптарды зерттеуге мүмкіндік береді — мысалы, философия, экономика, бағдарламалау немесе жаһандық мәселелер.
Сыни ойлау және зерттеу дағдылары эссе байқауларына, ғылыми көрмелерге немесе жеке жобаларға қатысу арқылы дамиды. Сонымен қатар, мектеп газеттеріне немесе жастар басылымдарына мақала жазу — баланың аналитикалық және жазу қабілеттерін жетілдіреді.
Ғаламдық ойлау жүйесін қалыптастыру да ерекше маңызды. Ата-аналар баламен бірге халықаралық жаңалықтарды талқылап, шет тілдерін үйренуге ынталандырып, түрлі мәдениеттермен таныстыруы мүмкін — бұл үшін кітаптар, фильмдер немесе саяхаттар үлкен рөл атқарады.
Баланың өсу жолын бейнелейтін жеке портфолио құрастыру — үлкен көмек. Ол олимпиадаларға қатысу, волонтерлік жұмыс, марапаттар мен сертификаттарды, сондай-ақ баланың өз даму жолы туралы жазбаларын қамтуы мүмкін.
6. Университетке түсуге дайындық барысындағы қолдау: Университетті таңдаудан бастап өтініш беруге дейін ата-аналар негізгі емес, көмекші рөлде болуы тиіс. Бұл жолды мамандықтар туралы ерте талқылаудан, университеттерге барудан, білім жәрмеңкелеріне қатысудан бастау керек.
Өтініш беру кезеңінде көмектесу маңызды, бірақ баланы басқаруға болмайды. Ата-аналар мотивациялық хатқа кері байланыс бере алады, бірақ оны баланың орнына жазбауы тиіс. Ең мықты өтініштер — оқушының дауысы естілетін өтініштер.
Бүкіл жол бойы ата-ана мотивация көзі болуы керек, менеджер емес. Жасөспірім өз болашағын өзі басқарып жатқанын сезінуі қажет. Оның қабілетіне деген сеніміңіз бен эмоциялық қолдауыңыз — өмірінің осы маңызды кезеңінде ең үлкен көмек.
7. Қорытынды: Болашаққа дайын тұлғаны қалыптастыру: Университеттегі жетістік тек бағаларға байланысты емес. Бұл — бейімделу, тұрақтылық, дербестік пен қызығушылық туралы. Сіздің рөліңіз — өз-өзіне сенімді, үйлесімді, зияткерлік тұрғыдан дамыған адамды тәрбиелеу. Мұны шамадан тыс бақылау арқылы емес, тек сенім, қолдау және серіктестік арқылы жүзеге асыруға болады.
Жасөспірім кезең — оңай уақыт емес. Бірақ дұрыс қолдаумен балаңыз тек академиялық табысқа жетіп қана қоймай, оның әлеуетін бағалайтын және ашатын университетке түседі.
Бұл жол — шыдамдылықпен, мақтанышпен және балаңызға деген сеніммен өтетін бірлескен саяхат болсын.
Ата-аналарға ұсынылатын әдебиеттер
Бұл кітаптар балаңызды университетке дайындау барысында қолдау көрсетуге тырысатын ата-аналар үшін сенімді көмекші бола алады.
Жасөспірім миы: Жасөспірімдер мен жастардың ата-аналарына арналған нейробиологтың нұсқаулығы, Фрэнсис Е. Дженсен
Ми қалай жұмыс істейтінін және жасөспіріммен тиімді қарым-қатынас орнатуды түсінгісі келетіндер үшін міндетті оқу.
Икемді сана: Ересектер мен балалардың дамуына жаңа көзқарас, Кэрол Двек
Тұрақты және икемді ойлау тәсілдерінің айырмашылығы мен олардың оқу үдерісі мен нәтижелерге әсерін түсіндіреді.
Балаңызға мектепте табысқа жетуге қалай көмектесуге болады: Ата-аналарға арналған нұсқаулық, Джонатан Хэнкок
Позитивті оқу әдеттерін қалыптастыру және мектеп пен үй арасындағы байланысты нығайтуға арналған практикалық нұсқаулық.
Автор туралы
Джон Коулз 26 жыл бойы мектеп директоры болып қызмет атқарып келеді, бұл жылдар ішінде ол білім беру мекемелерін үлкен өзгерістер кезеңінде басқарған. Соңғы жеті жылда ол Қазақстанда жұмыс істеп жүр.
